Ο ΗΛΙΟΣ ΦΙΛΟΣ ΚΑΙ ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ!

Χωρίς την ενέργεια από τον ήλιο δεν θα υπήρχε ζωή στον πλανήτη μας.

Ο ήλιος είναι εστία θερμοπυρηνικών αντιδράσεων που βρίσκεται σε απόσταση 149.000 από την επιφάνεια της γης. Εκπέμπει αδιάκοπα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, το σύνολο της οποίας λέγεται ηλιακό φάσμα και εκτείνεται από πολύ μικρά μήκη κύματος μέχρι πολύ μεγάλα, δηλαδή από τις κοσμικές ακτίνες μέχρι τις ακτίνες τις ραδιοφωνίας  (ραδιοκύματα).

Όμως το τμήμα του ηλιακού φάσματος που φτάνει τελικά στη γη περιλαμβάνει μήκη κύματος  μεταξύ 290 nm – 3.00 km. Οι μικρότερες από 290 nm δηλαδή οι UV-C υπεριώδεις και οι κοσμικές ακτίνες  φιλτράρονται και απορροφώνται στη στοιβάδα του όζοντος διότι θα ήταν θανάσιμες για τους ζώντες οργανισμούς.

Βέβαια τους τελευταίους δυο αιώνες, ο άνθρωπος με τον «πολιτισμό» του, παρεμβαίνει αλόγιστα στη φύση και μειώνει, όσο μπορεί (!) την στοιβάδα του όζοντος προκαλώντας την λεγόμενη «τρύπα του όζοντος» με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ζωή στον πλανήτη(!)…

Το τμήμα του ηλιακού φάσματος που επηρεάζει το δέρμα μας μοιράζεται σε ποσοστιαία αναλογία :

α)  10%  υπεριώδες φως UVB+UVA από 290 nm – 400 nm μήκος κύματος,

β) 40% ορατό φως με τα επτά χρώματα του ουράνιου τόξου, από 400 nm – 700 nm, και

γ) 50% υπέρυθρες IR από 700 nm – 1000 nm,

Όσο πιο μικρό το μήκος κύματος τόσο πιο δραστικό βιολογικά.

Η απορρόφηση των ακτίνων γίνεται κυρίως στην κερατίνη στοιβάδα, 70%. Στην βασική στοιβάδα της επιδερμίδος, όπου περιέχεται η μελανίνη, απορροφάται  το υπεριώδες UVΒ και τμήμα  του ορατού φωτός. Στο χόριο (δηλ. πιο βαθειά ) απορροφάται το υπεριώδες UVΑ και μέρος του ορατού φωτός, ενώ στο υπόδερμα ακόμα πιο βαθειά, φτάνουν οι υπέρυθρες ακτίνες.

Η απορρόφηση παράγει είτε ευεργετικά είτε βλαπτικά αποτελέσματα. Αυτό που τελικά θα προσδιορίσει το είδος της δράσης είναι κυρίως ο συνολικός  χρόνος έκθεσης στις ακτίνες δηλαδή οι ακτίνες UVB φυσιολογικά συνθέτουν τη βιταμίνη D, δρουν θεραπευτικά σε μεγάλη ομάδα δερματοπαθειών, αλλά σε υπερβολική έκθεση προκαλούν ηλιακό έγκαυμα, φωτογήρανση, καρκίνο του δέρματος. Οι ακτίνες UVA σε παρατεταμένη έκθεση δημιουργούν ανεπανόρθωτη γήρανση του δέρματος με εκφύλιση του ελαστικού ιστού. Οι υπέρυθρες ακτίνες μας θερμαίνουν αλλά σε υπερβολική έκθεση προκαλούν ηλίαση, θερμοπληξία, ξήρανση, αφυδάτωση του δέρματος.

Το αθροιστικό βλαπτικό αποτέλεσμα από τη χρόνια έκθεση στον ήλιο είναι πρώιμη γήρανση (ελάστωση, ρυτίδωση, λέπτυνση, εφηλίδες, υπερκερατώσεις) λέγεται φωτογήρανση και η καρκινογένεση (προκαρκινικές βλάβες και καρκίνο) λέγεται φωτοκαρκινογένεση.

Η δράση του ήλιου διαφέρει επίσης ανάλογα με τη ένταση που φτάνουν οι ακτίνες στο δέρμα άρα όσο μικρότερη είναι η απόσταση τόσο πιο επικίνδυνες όπως στις τροπικές χώρες, στα ψηλά βουνά, στις ώρες της κάθετης ακτινοβολίας (μεσημέρι). Εκτός από την μέσω της ατμόσφαιρας άμεσα διαχεόμενης κατ’ ευθείαν πάνω στο δέρμα μας ακτινοβολίας, δεχόμαστε και την αντανακλώμενη από το έδαφος (εξ ου ηλιακά εγκαύματα κάτω από την ομπρέλα). Πράγματι ο ήλιος αντανακλάται 85% στο χιόνι (εξ ου ηλιακά εγκαύματα των σκιέρ), 20% στην άμμο, 5% στο νερό, 5% στα χόρτα.

Άμεσος κίνδυνος δημιουργείται από την υπερβολική θερμότητα στο θερμορυθμιστικό σύστημα του δέρματος λόγω έντονης εφίδρωσης που μπορεί  να φτάσει μέχρι την αφυδάτωση, αυτόν τον κίνδυνο τον έχουν κυρίως τα παιδιά.

Το ηλιακό έγκαυμα στην παιδική ηλικία είναι πολύ πιο επικίνδυνο για το μέλλον του παιδιού. Παιδιά με γαλανά μάτια  ξανθό δέρμα  και μαλλιά και με φακίδες έχουν πολύ μεγάλο κίνδυνο να εμφανίσουν κάποιο καρκίνο αργότερα στο δέρμα τους (ιδίως όταν κάποιος από τους γονείς έχει παρόμοιο ιστορικό) και χρειάζονται συνεχή προστασία.

Οι βλάβες που προκαλούνται από τον ήλιο στο δέρμα είναι μόνιμες και μη αναστρέψιμες και το ήδη αυξημένο πρόβλημα του καρκίνου του δέρματος φαίνεται θα μας ακολουθήσει και στον επόμενο αιώνα εκτός και εάν λογικευθούμε,  ενημερωθούμε και προστατευθούμε σωστά.

Κοινωνικοί παράγοντες που ευνοούν την εμφάνιση καρκίνου στο δέρμα είναι οι επιταγές της μόδας, η ευκολία έκθεσης στον ήλιο, η αύξηση του χρόνου επιβίωσης.

Η προδιάθεση για πρόκληση βλάβης από την ηλιακή ακτινοβολία εξαρτάται από :

1)Τον τύπο δέρματος του ατόμου που καλείται “φωτότυπος”

Οι φωτότυποι είναι 5:

Τύπος 1 = πάντοτε έγκαυμα ποτέ μαύρισμα

Τύπος 2 = εύκολο έγκαυμα δύσκολο μαύρισμα (αυτοί οι δύο τύποι είναι συνήθως  ξανθοί γαλανοί και πιο επιρρεπείς σε βλάβες)

Τύπος 3 = σπάνιο έγκαυμα, εύκολο μαύρισμα,(είναι συνήθως οι καστανοί),

Τύπος 4 = πάντοτε μαύρισμα, ποτέ έγκαυμα, (είναι οι σκούροι καστανοί) και

Τύπος 5 = πολύ μελαχρινοί ή άτομα μαύρης φυλής, οι οποίοι δεν καίγονται και δεν παθαίνουν ποτέ καρκίνο που προκαλείται από τον ήλιο.

Το μαύρισμα ( = αύξηση μελανίνης δέρματος), είναι αμυντικός μηχανισμός του δέρματος για να περιορίζει τον κίνδυνο εγκαύματος και καρκινογένεσης.

2)Συνολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, η χρονική διάρκεια και η έκταση του δέρματος που ηλιοεκτείθεται, πχ οι ψαράδες και οι αγρότες εμφανίζουν καρκίνους στο πρόσωπο, ακτινικές υπερκερατώσεις, έντονο γερασμένο δέρμα.

3)Η ένταση της έκθεσης στον ήλιο έχει επίσης πολλή σημασία, έτσι όταν κάποιος άνθρωπος της πόλης και του γραφείου εκτεθεί στο σαββατοκύριακο ή στις διακοπές του απότομα και πολύ στον ήλιο παθαίνει έγκαυμα αλλά όχι μόνο :  εδώ καραδοκεί πιθανώς μελλοντική εμφάνιση κακοήθους μελανώματος που είναι ο πιο επιθετικός καρκίνος του ανθρώπου.

4)Η χρονική στιγμή της έκθεσης και η ηλικία του ανθρώπου έχει επίσης πολλή σημασία. Η μεγαλύτερη βλάβη προκαλείται στην παιδική ηλικία οπότε το δέρμα είναι πιο λεπτό κι  ευάλωτο.

Το δέρμα έχει μνήμη και δεν ξεχνάει το πόση ακτινοβολία έχει αθροίσει σε όλη σε όλη την προηγούμενη ζωή μας. Είναι ένα σημειωματάριο όπου κάθε μέρα προστίθενται νέες σελίδες χρέωσης σε ηλιακή ακτινοβολία και κάποια στιγμή θα εκδηλώσει παθήσεις ανάλογα με την ιδιαιτερότητα του καθενός και την κληρονομικότητα.

Στο δέρμα μας η υπεριώδης ακτινοβολία επεμβαίνει στο DNA, δηλαδή το γενετικό υλικό, των κυττάρων της επιδερμίδας και η διαδικασία για ένα πιθανό ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα ή βασικοκυτταρικό επιθηλίωμα ή ένα πιθανό κακοήθες μελάνωμα έχει αρχίσει.

Επίσης μια άλλη αρνητική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας UVA είναι η παραγωγή ελεύθερων ριζών στο δέρμα. Οι ελεύθερες ρίζες είναι μοριακές ενώσεις που επιτίθενται στα υγιή κύτταρα και τα καταστρέφουν με αποτέλεσμα την πρόωρη γήρανση του δέρματος, την καλούμενη φωτογήρανση. Η  φωτογήρανση δεν έχει σχέση με την ηλικιακή, γονιδιακή γήρανση. Το δέρμα χάνει την ρόδινη χροιά, γίνεται κιτρινωπό, καφετί, ρυτιδωμένο, χαλαρό με ευρυαγγείες, καφετιές, γεροντικές κηλίδες και υπερκερατώσεις που όλα αυτά εντοπίζονται στα εκτεθειμένα στον ήλιο σημεία του δέρματος, πρόσωπο, λαιμός, χέρια, πόδια.

Υπάρχει συνεπώς επιτακτική ανάγκη για προστασία από την λανθασμένη έκθεση στις ακτίνες του ήλιου.

Όχι στην παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο διότι το 90% του καρκίνου του δέρματος οφείλεται σε αυτό. Η καλύτερη άμυνα είναι η ηλιοπροστασία και ιδίως στα ανοιχτόχρωμα δέρματα και στα παιδιά. Τα βρέφη απαγορεύεται να εκτίθενται στον ήλιο κάτω από 6 μηνών.

Μερικές ώρες την ημέρα πρέπει να αποφεύγουμε τελείως την παραμονή στον ήλιο, είναι οι ώρες που οι ακτίνες πέφτουν κάθετα και για την Ελλάδα αυτό συμβαίνει το καλοκαίρι μεταξύ 12 το μεσημέρι έως 4 το απόγευμα. Τα σύννεφα που καλύπτουν τον ήλιο δεν σταματούν τις ακτίνες του και το 70-80% των υπεριωδών ακτινών διαπερνούν τα σύννεφα.

Η προστασία γίνεται με τα αντιηλιακά σκευάσματα που θα πρέπει να είναι κατάλληλα ώστε να έχουν φίλτρα για τις υπεριώδεις UVB, UVA και τις υπέρυθρες IR. Τα φίλτρα μπορεί να είναι χημικές ουσίες που απορροφούν τις ακτίνες ή φυσικές ουσίες που τις αντανακλούν.

Την αποτελεσματικότητα κάθε προϊόντος την εκφράζει ο δείκτης προστασίας Sun Protection Factor (SPF) που σημαίνει:  αν ένα άτομο αναπτύσσει ερύθημα σε 30’ έκθεσης στον ήλιο, το ίδιο άτομο αν χρησιμοποιεί ένα προϊόν με δείκτη προστασίας π.χ. SPF 8 θα μπορεί να παραμείνει στον ήλιο 30*8=240’=4 ώρες (!), αν βέβαια το αντιηλιακό του είναι συνέχεια επάνω στο δέρμα του και δεν φύγει με τον ιδρώτα ή το νερό κλπ.

Τα αντιηλιακά κατατάσσονται ανάλογα με τον δείκτη προστασίας σε 5 κατηγορίες:

SPF 2-4: ελάχιστη προστασία-επιτρέπουν το μαύρισμα

SPF 4-6: μέτρια προστασία-επιτρέπουν το μαύρισμα

SPF 6-8: μεγάλη προστασία- επιτρέπουν μαύρισμα

SPF 8-15: μέγιστη προστασία-επιτρέπουν περιορισμένο μαύρισμα

SPF > 15: μέγιστη προστασία-δεν επιτρέπουν το μαύρισμα

Επομένως το SPF 30 ή 50 είναι μάλλον αρκούντως υψηλοί…

Η μορφή του αντιηλιακού πρέπει να είναι κρέμα ή γαλάκτωμα, όχι λάδι, διότι η παρουσία νερού στο αντιηλιακό έχει μεγάλη σημασία για την καλύτερη επαφή και κατανομή του αντιηλιακού  στο δέρμα. Βεβαίως με τον ιδρώτα ίσως αραιώνει για αυτό πρέπει να επαναλαμβάνεται η επάλειψη τουλάχιστον κάθε 2 ώρες. Βγαίνοντας από το νερό να σκουπίζεται το δέρμα, διότι βρεγμένο απορροφά τις ακτίνες 5 φορές περισσότερο και αφυδατώνεται σε βάθος και φωτογηράσκει.

Η έκθεση στον ήλιο πρέπει να είναι σταδιακή και να αυξάνεται σιγά σιγά ώστε το δέρμα να μπορέσει να εκδηλώσει την άμυνα του αυξάνοντας τη μελανίνη του και επομένως να μαυρίσει χωρίς να καεί. Χρειάζεται λοιπόν σύνεση ιδίως στα ανοιχτόχρωμα άτομα με εύθραυστο δέρμα, στα άτομα που πάσχουν από φωτοευαισθησία ή παίρνουν φάρμακα που ίσως προκαλούν φωτοδερματίτιδες, στα άτομα που πάσχουν από παθήσεις του δέρματος ή του ανοσοποιητικού συστήματος π.χ. ερυθηματώδης λύκος, έρπης απλούς, χλόασα, πολύμορφο ερύθημα, λεύκη, πορφυρίες, χηλοειδές, νόσος Darrie φακίδες, εφηλίδες και άλλες καταστάσεις που οι οποίες παθήσεις επηρεάζονται από την έκθεση στον ήλιο.

Ειδικότερα τα άτομα με σπίλους (μαύρες ελιές) στο δέρμα πρέπει να προστατεύονται με ισχυρά αντιηλιακά ιδίως αν είναι ξανθόδερμα με πολλούς σπίλους. Πρέπει να αυτοεξετάζονται συχνά και όταν διαπιστώσουν κάποια αλλαγή στην εικόνα των βλαβών να αποτανθούν στο δερματολόγο ιδίως αν στο οικογενειακό τους ιστορικό υπάρχει καρκίνος δέρματος. Στατιστικά τα άτομα με πολλούς σπίλους και θετικό οικογενειακό ιστορικό διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για δερματική καρκινογένεση και ειδικά κακοήθες μελάνωμα.

Στο ιατρείο μας, δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στην πρόγνωση και κάνουμε προληπτική εξέταση για τους σπίλους  με τη μέθοδο δερματοσκόπησης και χαρτογράφησης, ώστε έγκαιρα να μπορούμε να αφαιρέσουμε ύποπτους δυσπλαστικούς σπίλους λόγω του κινδύνου να εξαλλαγούν σε κακοήθες μελάνωμα. Επίσης επεμβαίνουμε στις προ καρκινικές βλάβες (ακτινικές υπερκερατώσεις) με απλές τοπικές θεραπείες αλλά και φωτοδυναμική ειδική αγωγή ώστε να μην μετατραπούν σε καρκίνωμα του δέρματος. Ενώ για την φωτογήρανση στο αισθητικό μας τμήμα χρησιμοποιούμε θεραπείες με ειδικά μήκη κύματος για την εξάλειψη των σημαδιών του χρόνου και την ανάπλαση του πρόωρα γηρασμένου δέρματος.

Ο ήλιος είναι απαραίτητος στη ζωή μας και πρέπει ακριβώς απαραίτητα  να τον κρατήσουμε φίλο
και αυτό το κάνουμε φροντίζοντας να φυλαγόμαστε από την κακή του πλευρά!